Artist Kiều-Anh Nguyễn speculates on how the air holds memory. She weaves through stories related to taste, scent, touch, and sight, moving through her childhood’s alleys in Hanoi, family feasts, and her grandmother’s deathbed. This text builds on her conversations with translator and editor wing chan and wing’s contribution to our series, “weather forecasting lake,” exploring her body as a weather station. wing’s voice comes back as a postscript after Kiều-Anh’s text, narrating an imaginary journey she took to the alley where Kiều-Anh’s grandmother lived.

This text is part of our ongoing series addresses artistic strategies to measure, report, fabulate, and tell stories about the weather, air flows, circulation, and other high to low pressure aspects of our practices and cities. Commissioned for the World Weather Network, a constellation of weather stations located across the world, and with the invitation of SAHA – Supporting Contemporary Art from Turkey, the series asks: how do artists respond to ideas of change, crisis, and future, focusing on various elements of the weather as an embodiment at the intersection of bodies, peoples, and landscapes? –Özge Ersoy 

---

ventilation veins: the anatomy of air

in the summer of that year, i tasted a spaghetti bolognese served with a smoked burrata at a fusion restaurant in hanoi. the burrata was as small as my fist–white, shiny, and hand-tied, resembling a belly button. as soon as the smoky soft cheese melted all over my tastebuds, it brought me to winters twenty years ago–to my grandma’s neighborhood.

back then, hanoi’s urban planning was simple: the main streets looked like the midrib of a leaf, leading to numerous alleys interconnecting like veins, silently circulating life across a bigger living body. my grandma lived in a humble alley, like most of the retired railway workers who benefited from their union’s housing program. the neighborhood was rebuilt from scratch, following a bombing that ripped it through on a December night in the 70s.

she lived on a lane packed with tenement houses. they did their best to squeeze as many households as possible into the narrow street. they stretched the construction to the air above the old building and barely left enough space for breathing. even the air strapped itself in the humid stains on the walls. some have grown into a family of unique patterns of mold, or the unconcealable stale smell that one could recognize from the entrance of the alley. nevertheless, the skyline never exceeded the width of the street, sandwiched in between eyesights of tenement tops.

i wonder if my grandma’s skyline eyesight was the same when hiding at bomb shelters. she must have been composed of the thinnest air, disguising into whatever amidst the reality that she couldn’t see for herself.

or maybe there was no skyline for those eyesights below the ground.

can anything escape a memory tube, or will it forever circulate in between where the sky and the land mimic and reflect each other?

as long as air can squeeze itself within, it holds it.
air holds memory.

the notion of belonging, along with the responsibilities it carries, grows in me as the ceremonial smoke grows thicker by time. those are the lessons from a parallel world that you only enter on the occasion of celebrations, wrapping up a period of time by carefully unwrapping memories with rituals. every year, lingering somewhere between winter and springtime of the lunar calendar, my grandma’s alley served as the main ventilation vein. the street was layered in a cloudy scented atmosphere: of warm food streams, the pale humidity of spring, and the ashy remains of burning matters.

in preparation for rituals, one cleans the altar with warm ginger water, and people can talk to their ancestors only if they light up three sticks of incense. there is something humbly graceful in these movements: subtle, yet definitive. the thin, crispy joss sticks might crack any time, yet flicking off the flame right when the little tips glow in red can be tricky. those magic wands then transform its physicality into thick air, lacing sentiments between the living and the long-gone-yet-never-forgotten. flowing smoke would slowly leave traces of sweet brown clouds on the low attic ceiling that keeps track of sheltered wishes and prayers we sent to the other world. a receipt after years of scentless oud. an ode for the past from the present.

after incenses are dusted, food is reheated for family feasts, while paper-mache models go to the open fire. the warmth of the reheated food gradually feeds us with ideas of home. steams as warm as skin, weaving from one home to another, from a year to another, until the smell of festive dishes grows like a childhood blanket that one still keeps. we also share life updates through paper-mache-to-burn models, as detailed as desired: a never-released iphone model, a pfizer covid shot, hand-sewn gucci ballet flats made of paper, a 10-story house. funny how I have never seen anyone trying to burn a map. do dead people ever forget about the familiar routes no matter how the future alternates?

we watch adults, sprinting alcohol on the thin skin of colored paper. a wet piece of paper is now a bait for an open fire.

votive smoke evolves from the ground, bitter, from the plastic and coloured bits, stingy, spicy. in the midst of adieu offerings, paper vehicles and houses fall down, shiny gold pleats disappear in the fire. dark clouds emerge from thin papers into thick airy paste of dust, slowly moving to the ventilating veins and sending off a year worth of memory and another eternity of remembrance.

i remember running laps in the neighborhood, trying to hide in shortcuts or even tinier alleys as a child, just to find myself end up in the main road where the rusty railways cross by. they say that fire is the portal to the unknown. and then everything evaporates to other unseen worlds, slowly joining the tracks riding toward the new year. though not seen by the eyes of mundane people, no matter how hard I sneak into the shortcuts of reality, my childhood as well as my grandmother’s, found me through a bite of an unacquainted taste. as if my body is a vessel of memories, where nothing can escape a closed system of circulation.

as if the ventilation vein never leaves my being.

evaporative lake and untraced park-ing lots

i touched my grandma’s forehead, gently, as an act of care for a person who can’t function physically. the only remaining consciousness was the softness of external contacts.

she had come out of a coma, just to find out that she was still alive.

grandma’s house was cocooned in an alleyway nearby a park, next to a lake. on weekends, all of her grandchildren reunited for an obligatory grandma visit and a spatial floating around.

we all believed that the lake had a superpower–that it turned people into evaporated beings that could only be seen in another realm. once, when we were walking past the lake, the crowd was looking for “a woman in her sixties who went missing in the morning. she was “last seen at the lake, carrying an unsolved debt.” couple of steps away, we thought we saw a naked man in his twenties, rising from the lake, and quickly dissolving into thin air. later that day, he made an appearance on the bulletins. emergency personnel found him, naked, unalive. next time we went to the park, a disaster happened.

i thought i was familiar enough with the route for things not to go south: my little scooter’s wheels slide into the surface texture, letting me know when to speed up, swing my arms, jump over a bump, or at which turning point i have to pretend that i’m exercising to avoid receiving undue attention from the park rangers. everything had to be precise to fit and sling between thin strips of pavements and other unpredictable factors. perhaps, vibrations and momentums have been transmitted through my skin into the deep tissues, stimulating a type of muscle memory: this muscle memory does not necessarily perform anything but has memorized the feeling of safety. a kind of comfort zone. yet, there was a path just before crossing the road—a flat, shining, new concrete, poured only a few days ago. that physical extension waited for an unknown velocity and untrained muscle memories to discover things we are not even aware of. my then-four-year-old brother slipped at that particular spot in the lake before we realized he was drowning. luckily, some old swimmers saved him; he didn’t disappear.

grandma got cancer from years of breathing in brown oudless rings that clouded both the low gypsum sky above the altar and her lungs. her voice was spongy as a wounded trunk of agarwood, with breaths replacing words, whispering like wind blows. instead of resins or oud, there were ponds of fluid, leaking, as the air ventilated. maybe she had to sleep with her mouth open so the little pools can continue evaporating when the sun came down.

after waking up from the seemingly endless coma void, morning dews conceived into late drops of tears, barely carrying the weight of lightness and being. they stayed at her dry eye sockets and never made it to the other part of grieving on her face or her shaking body.

the largest organ of her body, her skin, turned into an autonomous picturesque diary. ridges were filled with waterless channels, mountain slopes in the slices of whorls and arches on her fingertips. grandma was now covered by a scratch map of glossaries for faded and tainted landmarks she had never stepped foot onto.

how do you call a leaf with only its skeleton, i asked google. i remember that people used to skin out bodhi leaves to reveal an ultimate fragile anatomy, milky white (barely bearing any force holding life), almost unrecognizable to a degree of holiness (maybe from the lifelessness chastity it holds), and they would humbly put it next to the buddha statue on the altar. the green flesh that used to generate liveliness didn’t matter anymore, but a generic shape recording what once held everything together—a mere silhouette, was now being treasured. how do you value what is more important: the livelihood of being or the stillness of existence?

do muscles hold memories of ethereal body pleasures?

do they remember the pleasure of moving, of being moved?

do they carry the energy and force in exchange in between touches?

does my muscle memory ever forget my grandma’s forehead texture where my fingers practised goodnight gestures as running tracks, or they will only collect the miles running but the joy of tiptoeing on her dry forehead veins is freshly generated every time?

does muscle memory ever recall the reasoning behind our movements? for instance: my grandma’s mission was finding paths and guiding us through our childhood, one weekend walk at a time. she guided us through art lessons and taught us how to skip park tickets and how to find peace as well as discipline in sunday prayers and blessings from buddha. will any of her stroll remind her to continue such guiding duty, even after her grandchildren are all grown up and flying away like flocks of birds?

though immobilized on her deathbed, my grandma’s muscles routinely went for a mental afternoon walk to the park (which is now partially a parking lot) and the neighborhood. how do i know it? she still practiced counting each remarkable playdate of ours, including the drowning incident. eventually, her forgetting curve slowly tilted as she was tracing ghosts of old paths. maybe her muscle memory is now gone and probably drained while tracing a memory that has been replaced with no further updated data.

not too long after, in one of her last strolling dreams, grandma finally took a rest by the lake, behind the pagoda where she used to spend her weekends praying for peace.

maybe she figured that paths are replaced in the parks and the lake turns everything into evaporated beings, still.

//

Postscript
wing chan

Seamus Heaney composed a graceful poem called Postscript, first published in The Irish Times in 1996. Full of signs and imageries of life, the scenery in the poem arrives fast. Reading it you know his pen moved fast, too. Life and death are hard to articulate; traces of life and death are comforting to name.

Kiều-Anh’s Ventilation Veins is grounded in a profusion of traces or, more precisely, a sequence of material things in Kham Thien Street that signifies labour and loss. The sentences move fast, overcoming the heaviness of the subject and the abstraction of the landscape. They leave you with a sensation of having been there. In Evaporative Lake, conversely, the air is thick. When her subjective ‘I’ decided to physically reach out to her grandma’s dying body and walk in the neighbourhood, the time does not pass, her feet drag, and the story drifts. The narrative turns misty and eventually muted. I sensed there was a compulsion and an inability for her to directly address the events and emotions. Her art practice, as I understood it, is to find physical forms for her memory, leveraging a capacity to mark sites and people with complex layers of scents. The translation from senses that are felt to words on a page remains a challenge. But who is afraid of seeking ways?

It is in noticing this possible negotiation between experience and narrative that I travel to Vietnam through memory. Indeed, Heaney too composed Postscript from remembering a journey along the south coast of Galway Bay while writing his lecture notes at home. Dust occupies my first Hanoi evenings. I remember it as a hazy city. Locals naughtily added winking eyelashes to its name, as in Hà Nội, attempting to shake off the dust in the air. The signs that are constitutive of the ‘ventilation veins’–railways, alleyways, bomb shelters, ruins, mould, stains, odour, scents, smoke, ash, and fire– are condensed in this one picture in yellow and blue hues. I know that once I have said it, your eyes cannot un-see. That is the power of a narrative. The dim tracks casted by the shadow, the cracks on the walls, the expressive, unfinished paints on the doorframe, the faults in the floor tiles and even the diffusion of that light source at the opposite end of the pathway all contribute to a viewing experience that mourns the passings. Unlike the devastating scene in Kham Thien Street during the war in December 1972, the concrete architecture in this picture refuses to collapse despite signs of wear. Here, the architecture is an object that carries contradictions and a metaphor for withstanding extreme socio-political climate, weather changes, and force of circumstance.

Kiều-Anh Nguyễn

Kiều-Anh Nguyễn is an art practitioner based in Hanoi, Vietnam. Since 2020, her research-based art practice foregrounds olfaction to explore memory tracing, nature, and practice of care. Her art takes forms of soft sculpture, writing, drawing, and food experiments with a vision to cherish the ephemerality of life, including unnoticed details and unconventional narratives.

wing chan

wing chan works at Afterall and likes Thursdays.

SAHA Art Writing Series

Supported by the SAHA Art Initiatives Sustainability Fund 2021-22, m-est.org will publish a series of texts focusing on the weather reporting of the respective locations where the invited artists and writers are based, in the scope of the World Weather Network. The series intends to address the artistic strategies to measure, report, fabulate, and tell stories about the weather, air flows, circulation, and other high to low pressure aspects of our practices and cities. The texts will be accompanied by talks and lectures between spring 2022 and spring 2023.

Part of the weather station: Istanbul, Turkey - find out more here.

m-est.org’un sanatçı metni odaklı hava raporlarına yer veren serisine sanatçı Kiều-Anh Nguyễn’in yazısıyla devam ediyoruz. Hanoi’de yaşayan Kiều-Anh tat, koku, dokunma ve göz duyularına dair öyküler aracılığıyla çocukluğunun dar sokaklarında, aile yemeklerinde ve anneannesinin ölüm döşeğinde dolaşıyor; havanın hafızayı nasıl muhafaza ettiğine dair tahminlerde bulunuyor. Bu metin, Kiều-Anh’ın wing chan ile sohbetlerine ve wing’in kendi bedenini bir hava istasyonu olarak kurguladığı “havayı tahmin eden göl” metnine cevap niteliğinde. wing’in sesini ise Kiều-Anh’ın metninden sonra yer alan dipnot ile yeniden duyuyoruz. 

Okuyacağınız metin, sanatçıların hava durumlarını, hava akımlarını ve dolaşımlarını, dahası içinde yaşadığımız ve ürettiğimiz şehirlerin diğer yüksek ve alçak basınç alanlarını belirlemek, hikayeleştirmek ve kurgulamak için kullandığı sanatsal stratejileri ele almayı amaçlayan bir yazı dizisinin parçası. SAHA’nın daveti ve World Weather Network'e katılımı çerçevesinde şekillenen yazı dizisi, sanatçıların değişimlere, krizlere ve geleceğe verdiği cevapları takip ederek bedenleri, insanları ve coğrafyaları buluşturan somut bir fenomen olarak havanın farklı veçhelerine odaklanıyor. –Özge Ersoy

havalandırma geçitleri: havanın anatomisi

o senenin yaz mevsiminde, hanoi’deki bir füzyon lokantasında bir spagetti bolonez yemiştim, isli burrata peyniri ile servis ediliyordu. burrata yumruğum kadar küçüktü; beyaz, parlak bir yumruydu ve elle atılmış düğümü de göbek deliğine benziyordu. isli, yumuşak peynir ağzımda dağılırken beni alıp ta yirmi sene öncenin kış mevsimlerine, anneannemin mahallesine götürdü.

göbek deliği ve beş yapraklı bir çiçek (isli burratalı bolonez), hanoi, 2023. 

o zamanlar hanoi’nin şehir planı oldukça sadeydi: ana caddeler aynı bir yaprağın orta damarı gibi birbirine bağlanan kılcal damarlar aracılığıyla farklı alt sokaklara yol alarak daha geniş, yaşayan bir bütünün içinde hayatı sessizce bir yerden diğerine iletiyordu. anneannem sendikalarının konut programından faydalanan diğer emekli demiryolları işçileri gibi mütevazı bir sokakta oturuyordu. yaşadığı mahalle, 1970’lerde bir aralık gecesinde bombalı bir saldırıyla yerle bir olduktan sonra sil baştan yeniden inşa edilmişti. 

anneannemin sokağı çok kiracılı, gösterişsiz binalarla doluydu. dapdar sokağa olabildiğince çok konut sığdırmak için ellerinden geleni yapmışlardı. eski binanın üzerinde yükselen çıkma katlar nefes alanı bırakmamıştı. hava bile kendini ıslak lekeler halinde duvarlara hapsetmişti. lekelerden bazıları şahsına münhasır küf aileleri oluşturmuştu; tanıdık ıslak ve bayat küf kokusu sokağın başından dahi duyuluyordu. ancak ne olursa olsun ufuk çizgisi hiçbir zaman sokağın genişliğini aşmıyor, konutların çatı görüşlerinin arasında bölünerek uzanıyordu.

anneannemin ufka dair görüş alanı bomba sığınaklarında gizlendiği zaman da böyle miydi, merak ediyorum. hafif bir esintiden mükellef olmalıydı o zaman anneannem; kendisi için mümkün göremediği bir gerçekliğin ortasında, herhangi bir hiçliğe bürünüyor olmalıydı. ya da belki yerin altına gizlenmiş gözler için ufuk yoktu. 

herhangi bir şey hafızanın tünellerinden kaçabilir mi, yoksa gökyüzünün ve yeryüzünün birbirini sonsuz bir yansımada taklit edip durduğu ikiliğin arasında sonsuza dek dolaşıp durmakla mı yükümlü?

içeri hava nüfuz edebildiği sürece, hafıza muhafaza ediliyor.
hava, hafızayı muhafaza ediyor.

aidiyet kavramı, beraberinde taşıdığı sorumluluklarla beraber içimde filizlenmeye devam ediyor; törensel duman, zaman geçtikçe yoğunlaşıyor. bunlar yalnızca kutlamalar sırasında erişime açılan paralel dünyadan gelen dersler. ritüeller aracılığıyla dikkatle açılan anılar, belli bir zaman dilimini sarmalayarak üzerini kapatıyor. her sene ay takviminin kış ve bahar arasında kalan bir diliminde anneannemin sokağı ana havalandırma geçidi görevini görüyordu. sokağın tümü isli ve kokulu bir atmosfere bürünüyordu: sıcak yemek, ilkbaharın hafif nemi, yanmakta olan şeylerin küllü kalıntıları.

törenlere hazırlanmak için sunaklar önce zencefil suyuyla yıkanarak temizleniyor, atalarla iletişime geçebilmek için ise üç adet tütsü yakmak gerekiyor. bu hareketlerde mazbut bir zarafet gizli: belli belirsiz, ancak son derece kasıtlı. ince, çıtırtılı tütsü çubukları her an çatlayabilir, uçlarının akkor olduğu an onları söndürüvermek ise kolay bir iş değil. bu büyülü asalar söndürüldüklerinde birden yoğun bir esintiye dönüşerek yaşayanlar ve ölüp-giden-ancak-hiç-unutulmayanlar arasındaki derin duyguları etrafa yayıyorlar. yayılan duman halkaları, öte dünyaya gönderdiğimiz dilek ve duaların hesabını tutan alçak tavanarasının yüzeyinde sıcak kahverengi izler bırakıyorlar. yıllara yayılarak yanan kokusuz öd ağacından geriye kalan bir tür alındı makbuzu bu. geçmişten bugüne uzanan bir ithaf. 

tütsüler ufalandıktan sonra aile ziyafeti için yemek ısıtılıyor ve kağıt hamurundan yapılma figürler harlayan ateşin içine atılıyor. ısınan yemeğin sıcaklığı bizi yavaş yavaş yuva hasretiyle besliyor. ten kadar sıcak buhar bulutları bir evden diğerine, bir zamandan diğerine uzanarak kutlama yemeklerinin kokusu atılmaya kıyılamayan bir çocukluk battaniyesi gibi sarıveriyor etrafı. hayat değişikliklerimizi ve dileklerimizi rahat ettiğimiz kadar ayrıntılı biçimde tasvir edilmiş, yakılmak-üzere-yapılmış kağıt modeller aracılığıyla da paylaşıyoruz: hiç piyasaya çıkmamış bir iphone modeli, pfizer covid aşısı, kağıttan kesilerek dikilmiş gucci babet ayakkabılar, on katlı bir ev. komiktir, bugüne kadar hiç kimsenin harita yaktığına şahit olmadım. gelecek ne şekilde çatallanırsa çatallansın, ölüler tanıdık yolları hiçbir zaman unutmuyor mu?

renkli kağıtların ince yüzeyine alkol serpen yetişkinleri izliyoruz. ıslak bir kağıt parçası, artık harıl harıl yanan ateşi besleyecek bir yem.

adak dumanları yerden acı acı yükseliyor, plastik ve renkli malzemeler biberli, yakıcı bir koku yayıyorlar. veda adaklarının arasında kağıttan araçlar ve evler yıkılıyor, parlak altın kıvrımlar alevlerin içinde yok oluyor. yanarak kıvamlı bir toz macununa dönüşmüş ince kağıtlardan karanlık bulutlar yükselerek yavaşça havalandırma geçitlerine yöneliyor ve bir tam senenin yükünü omuzlayan anıları da, anılara dair bir sonsuzluk parçasını da uğurluyor. 

çocukken mahallede koşarak tur attığımı, kestirme yollarda ve hatta daha küçük ara sokaklarda saklanmaya çalıştığımı ancak kendimi gene de paslı demiryollarıyla örülü ana yolda bulduğumu hatırlıyorum. ateşin bilinmeze açılan bir kapı olduğunu söylerler. ve sonra her şey diğer görülmemiş dünyalara doğru buharlaşır ve yeni yıla uzanan tren raylarına yavaşça yollanır. gerçekliğin kestirme yolları her ne kadar sıradan insanlara karşı görünmez olsa ve onlara gizlice sızmayı başarsam da o akşam hem benim hem de anneannemin çocukluğu, tanımadığım bir tata açılan bir ısırık aracılığıyla gelmiş ve beni buluvermişti. bedenim adeta bir anılar kutusuydu, hiçbir şey bu kapalı dolaşım sisteminden kaçıp kurtulamıyordu. 

sanki havalandırma geçitleri ruhumu asla terk etmiyordu.

tütsünün kahverengi bulutsu lekesiyle kaplı sunak (ailem tavanı yeniden boyadığı için stok fotoğrafı internetten buldum). fotoğrafta önde: anneannemin cenazesi için bırakılmış üç tas su, krizantem çiçeği ve öd ağacı talaşları (söylenene göre ölüler talaşın sadece hafifçe kokusunu tüketiyor).

buharlaşan göl ve işaretlenmemiş park yerleri

fiziksel olarak hareket edemeyen anneannemin alnına küçük bir şevkat göstergesi olarak yavaşça dokundum. artık geriye kalan tek bilinç dış temasların müşfikliğiydi. 

komadan çıkmış ve her nasılsa halen hayatta bulmuştu kendisini. 

anneannemin evi gölün yanındaki parka yakın bir çıkmaz sokağa adeta bir koza gibi yerleşmişti. haftasonları tüm torunları mecburi bir anneanne ziyareti için bir araya gelerek aynı mekanda salınıyorduk. 

hepimiz gölün özel güçleri olduğuna, insanları yalnızca başka bir alemde görülebilen buharlaşmış varlıklara dönüştürdüğüne inanıyorduk. bir keresinde, gölün yanından geçerken kalabalık bir insan grubunun "sabah kaybolan, altmışlı yaşlarında bir kadın"ı aradığını gördük. "en son gölde, ödenmemiş bir borcu taşır halde görülmüştü." birkaç adım ötede, yirmili yaşlarında çıplak bir adamın gölün yüzeyinden yükseldiğini ve hızla havaya karıştığını gördüğümüzü sandık. adam, o günün ilerleyen saatlerinde haber bültenlerine de çıktı. acil durum personeli onu çıplak, cansız halde bulmuştu. bir dahaki sefere parka gittiğimizde ise bir felaket daha oldu.

işlerin kötüye gitmemesi için rotaya yeterince hakim olduğumu düşünüyordum: küçük scooter’ımın tekerlekleri zeminin dokusu üzerinde salınıyor, bana ne zaman hızlanacağımı, kollarımı sallayabileceğimi, bir tümseğin üzerinden atlayacağımı veya hangi dönemeçte park korucularının davetsiz ilgisini üzerime çekmemek için egzersiz yapıyormuş taklidi yapacağımı bana söylüyordu. ince kaldırım çizgilerinin arasına sığışıp salınmak ve diğer kontrol edilemez faktörlerden kaçınmak için her şey çok planlı ve dikkatli ilerlemeliydi. bir ihtimal titreşimler ve salınımlar derimden içeri nüfuz ederek derin dokulara ulaşmış ve bir tür kas hafızasını tetiklemişti: bu kas hafızasının bir tür konfor alanı olan güvenlik duygusunu  harfiyen ezberlemiş olmaktan başka yerine getirdiği bir görev de yoktu. ancak yolu geçmeden hemen önce bir patika vardı. dümdüz, parlak, henüz birkaç gün önce dökülmüş bir beton yüzey. bu fiziksel uzantı henüz farkında dahi olmadığımız şeylerin keşfi için beklenmedik bir ivme ve henüz çalıştırılmamış kas hafızalarını beklemişti. o vakit henüz dört yaşında olan erkek kardeşimin gölün kenarında tam olarak bu noktada düştüğünü ve boğulmaya başladığını hemen fark edememiştik. çok şükür deneyimli yüzücüler tarafından kurtarılmıştı kardeşim; kaybolup gitmemişti.

anneannem yıllar boyunca kahverengi, öd ağacından koparak yükselmiş ve hem sunağın üzerindeki alçı tavanı, hem de ciğerlerini kaplayan duman halkalarını solumaktan kanser olmuştu. sesi berelenmiş bir öd ağacınınki kadar süngersiydi; kelimelerin yerini kesik nefesler almış, rüzgarın esintisi gibi fısıldar olmuştu. içeriye hava doldukça reçine veyahut öd ağacı yerine sıvı birikintileri sızıyordu. belki de ağzı açık uyumasının sebebi güneş battığında bu küçük birikintilerin kuruyup buharlaşmaya devam edebilmesi içindi. 

bize bir sonsuzluk gibi görünen komanın hiçliğinden uyandığında sabah çiği damlacıkları, hafifliğin ve varlığın ağırlığını belli belirsizce yüklenmiş gözyaşlarına dönüşmüştü. gözyaşları kupkuru göz yuvalarını hiçbir zaman terk etmemiş ve yüzünün yas tutan diğer bölümlerine veyahut titreyen bedenine ulaşmamıştı. bedeninin en büyük organı olan teni kendinden menkul, resimsel bir günceye dönüşmüştü. kıvrımlar susuz kanallarla kaplanmış, sarmallara dağ yamaçları gizlenmiş ve parmakuçları eğrilmişti. anneannem artık hiçbir zaman ayak basmadığı solmuş ve lekelenmiş sınır çizgileriyle kaplı bir fiziki dünyalar haritasıydı. 

google’a bir yaprağı iskeletinden nasıl tanıyabileceğimi sordum. insanlar bodhi yapraklarının damarlarını kesip çıkararak ortaya fazlasıyla nazenin, süt beyazı bir iskelet çıkarıyorlardı (ancak bu iskeletin yaşam emaresi gösteren hiçbir mukavemeti yoktu). bu iskelet neredeyse tanınmazlık seviyesinde uhrevi bir hava taşıyordu (belki de sebebi içinde barındırdığı cansız erdemdi) ve insanlar bu yaprak kalıntısını sessizce sunağın üzerindeki buda heykelinin yanına yerleştiriyorlardı. bir zamanlar yaşam veren yeşilliğin artık bir önemi yoktu, geriye kalan eskiden her şeyi bir arada tutan yapıyı kayda geçiren tanıdık bir siluetti. ruhun canlılığı mı, yoksa varoluşun sükuneti mi: hangisinin daha önemli olduğunu nasıl anlarsınız?

kaslar narin bedensel zevklerin hatıralarını muhafaza eder mi?

kaslar hareket etmenin ve ettirilmenin zevkini hatırlar mı?

kaslar dokunuşlar arasında karşılıklı olarak enerji ve mukavemet taşır mı?

kas hafızam anneannemin alnının dokusunu, parmaklarımın iyi geceler okşamaları için belirlediği koşu parkurlarını hiç unutuyor mu, yoksa yalnızca zemini hatırlıyor ve kupkuru teninin altındaki damarların üzerindeki parmak ucu dansım her seferinde sıfırdan mı coşkulanıyor?

kas hafızası hareketlerimizin ardındaki mantığı hiç hatırlıyor mu? örneğin: anneannemin kendine biçtiği görevi, her gerçekleştirdiğimiz hafta sonu yürüyüşünde yepyeni yollar bulmak ve bize çocukluğumuz boyunca rehberlik etmekti. bize sanat derslerinde yol göstericisi oldu, parklarda bilet gişelerini nasıl atlayacağımızı ve pazar dualarında ve buda kutsamalarında huzurun yanında disiplini nasıl keşfedeceğimizi öğretti. torunları büyüyüp kuş sürüleri gibi uçup gittikten sonra bile, yaptığı gezintiler ona bu rehberlik görevini anımsatacak mı?

ölüm döşeğinde hareketsiz olmasına rağmen, anneannemin kasları düzenli olarak (bugün artık hepi topu bir otoparka dönüşmüş olan) parka ve mahalleye doğru zihinsel bir öğleden sonra yürüyüşü yapıyordu. bunu nasıl mı biliyordum? boğulma olayı da dahil olmak üzere her olağanüstü oyun günümüzü sayarak hatırlıyordu. en sonunda eski patikaların hayaletlerinin izini sürerken unutma eğrisi yavaşça kıvrımlandı. belki de artık kas hafızası onu terk etmişti ve hafızası artık güncellenmeyen verileri ararken hiçlikle yer değiştirmiş ve boşalıvermişti. 

çok geçmeden, son yürüyüş rüyalarından birinde, anneannem nihayet gölün kenarında, huzur bulmak için dua ederek haftasonlarını geçirdiği pagodanın arkasında dinlenmek için oturdu.

belki de artık anlamıştı ki parklardaki patikaların yeri çoktan değişmişti ve göl hala her şeyi buharlaşmış şeylere dönüştürüyordu.

//

Dipnot
—wing chan

İrlandalı şair Seamus Heaney Dipnot adında, ilk kez 1996 senesinde The Irish Times’da yayımlanan zarif bir şiir yazmıştı. Hayata dair bir sürü işaret ve sembolle dolu bu şiirde manzara birden netleşiverir. Okurken kaleminin de aynı hızda çalıştığını hissedebilirsiniz. Ölüm ve yaşamı tasvir etmesi zordur; yaşamın ve ölümün izlerini adlandırmak ise rahatlatıcı.

Kiều-Anh’ın “Havalandırma Geçitleri”, Kham Thien Caddesi’nde emeği ve kaybı imleyen pek çok izin, veyahut daha doğrusu elle tutulur nesnenin oluşturduğu nicelikte soluklanıyor. Cümleler hızla hareket ederek hem konunun ağırlığını, hem de görüş alanının soyutluğunu bertaraf ediyorlar. Elinizde kalan tek şey bir “orada olmuşluk” duygusu oluyor. “Buharlaşan Göl”de ise tam tersi sözkonusu, hava kıvamlı ve ağır. Sanatçının öznel “ben”i ölmekte olan anneannesine fiziken uzandığında ve mahallede yürüyüşlere çıktığında zaman geçmiyor, ayakları sürüyor, öykü sürükleniyor. Anlatı gittikçe sisleniyor ve sonunda sesi tamamen kesiliyor. Kiều-Anh’ın burada olayları ve duyguları açıkça adlandırmaya dair hem bir itki hissettiğini, hem de bunu yapmakta zorlandığını sezdim. Anladığım haliyle sanat pratiği kendi hafızasını ikame edecek fiziksel biçimleri bulmak ve böylece alanları, insanları ve çok katmanlı kokuları imleme becerisini elde etmeye dair. Tecrübe edilen duyuları bir sayfa üzerindeki kelimelere tercüme etmek her zamanki gibi zorlu bir mücadele. Ancak yollarını aramaktan kim korkar?

Bu tecrübe ve anlatı arasındaki olası müzakereyi fark ettiğim an ben de hafızam aracılığıyla Vietnam’a ışınlanıyorum. Aynı şekilde Heaney de Dipnot’u Galway Körfezi’nin güney kıyılarına yaptığı geziden hatırladıklarıyla, evinde ders notlarını hazırlarken kaleme almıştı. Hanoi’de geçirdiğim ilk akşamları toz işgal ediyordu. Puslu bir şehir olarak hatırlıyorum orayı. Yerel halk şehrin ismine cilveli kirpikler ekleyerek onu Hà Nội diye yazıyor ve böylece havadaki pusu bir nebze hafifletmeye çalışıyordu. Havalandırma geçitlerini oluşturan imgeler –tren yolları, çıkmaz sokaklar, bomba sığınakları, molozlar, küf, lekeler, rayihalar, kötü kokular, duman, kül ve ateş– kafamda sarı ve mavi tonlarında tek bir fotoğrafta yoğunlaşıyor. Ben bir kere zikrettiğim an artık bu imgeyi gözlerinizden söküp atamayacağınızı biliyorum. Anlatının gücü böyledir. Gölgelerin düşen puslu izleri, duvarlardaki çatlaklar, kapı kenarlarındaki dışavurumcu, bitmemiş boyalar, yanlış döşenmiş fayanslar ve hatta yolun sonunda parlayan ışığın difüze oluşu, bunların hepsi geçip gidenlerin yasını tutan bir manzara sunuyorlar. Aralık 1972'deki savaş sırasında Kham Thien Caddesi'nde gerçekleşen yıkıcı sahnenin aksine, bu manzarada yer alan beton mimari, aşınma emarelerine rağmen yıkılarak çökmeyi reddediyor. Bu şehirde mimari, türlü çelişkiler barındıran başlı başına bir nesne ve sosyo-politik anlamda olağanüstü bir iklime, hava değişikliklerine ve koşulların ezici gücüne direnmek için etkin bir metafor.

Kiều-Anh Nguyễn Hanoi, Vietnam’da yaşayan bir sanatçı. 2020’den beri sanat pratiği hafızayı, doğayı ve bakım pratiklerini imleyen koku ortamları üzerine yoğunlaşıyor. Hayatın geçiciliğini, fark edilmeyen ayrıntıları ve alışılmadık anlatıları kutlamayı amaçlayan sanatı yumuşak heykeller, yazı, çizim ve aşçılık gibi farklı medyumlar kullanıyor. 

wing chan Afterall’da çalışıyor ve Perşembe günlerini seviyor. 

İngilizceden Türkçeye çeviri: Çağla Özbek

SAHA Sanat Yazilari Serisi

SAHA Sanat Girişimleri Sürdürülebilirlik Fonu 2021-22 tarafından desteklenen m-est.org, Dünya Hava Durumu Ağı kapsamında davet edilen sanatçı ve yazarların bulunduğu ilgili yerlerin hava durumu raporlarına odaklanan bir dizi metin yayınlayacak. Seri, uygulamalarımızın ve şehirlerimizin hava durumu, hava akışları, dolaşım ve diğer yüksek ve alçak basınç yönlerini ölçmek, raporlamak, uydurmak ve hikayeler anlatmak için sanatsal stratejileri ele almayı amaçlıyor. Metinlere, 2022 baharı ile 2023 baharı arasında konuşmalar ve konferanslar eşlik edecek.

Meteoroloji istasyonunun bir kısmı: İstanbul, Türkiye - daha fazlasını burada bulabilirsiniz.