When Does Orange Become Red: A Conversation with Elmas Deniz
Elmas Deniz & Merve ÜnsalText (interview) - Istanbul, 5 December 2022
SAHA and m-est.org are inviting a number of artists based in Turkey to write texts and conceive public events that will highlight the diversities of weather and atmospheres, air flows, high pressure and low pressure and water in the region. The series continues with an interview with the artist Elmas Deniz.
Turuncu Ne Zaman Kırmızı Olur: Elmas Deniz’le Söyleşi
Elmas Deniz & Merve ÜnsalMetin (röportaj) - İstanbul, 5 Aralik 2022
SAHA ve m-est.org, Türkiye'den çok sayıda sanatçıyı bölgedeki hava ve atmosfer, hava akışı, yüksek basınç ve alçak basınç ve su farklılıklarını vurgulayacak metinler yazmaya ve halka açık etkinlikler tasarlamaya davet ediyor. Bu yazı dizisi, sanatçı Elmas Deniz ile yapılan röportajla devam ediyor.
Read this Report
When Does Orange Become Red: A Conversation with Elmas Deniz
The series of texts we launched in April 2022 at m-est.org where artists interpret weather reports continues with an interview with the artist Elmas Deniz. Our conversation was shaped by an effort to describe the pressure areas we inhabit. This text, which can also be read as the negotiation between the artist’s desire to represent the world they live in with the responsibility of to sense and to keep records, takes me to another text that Elmas and I produced in collaboration: In our Self-Doubt performances in 2016, we asked each other whether the source of our anxiety could be entirely from within. We both continue to think about the possibility of trying to describe together—adopting the sharing, transmitting, passing on as a method—, which lies at the core of the act of reporting.
Commissioned for the World Weather Network, a constellation of weather stations located across the world, and with the invitation of SAHA – Supporting Contemporary Art from Turkey, this series addresses the artistic strategies to measure, report, fabulate, and tell stories about the weather, air flows, circulation, and other high to low pressure aspects of our practices and cities. At m-est.org, we prioritize and host artistic responses to ideas of change, crisis, and future, focusing on various elements of the weather as an embodiment at the intersection of bodies, peoples, and landscapes.
—Merve Ünsal
Merve Ünsal: When we first discussed this interview, you said you wanted to begin with Atmospheric Disturbances (2008) by Rivka Galchen. At the heart of the book is the idea that meteorological states can describe people’s moods. Another idea is that meteorologists’ methods and interpretations may not match reality, and there are differences between data and reality. Let’s start by talking about this book. What does it mean to you that the weather is portrayed as a flexible reality?
Elmas Deniz: The quote on the first page of Galchen’s book is valuable to me: “We cannot tell what the weather will be tomorrow (or the next hour) because we do not know accurately enough what the weather is right now.” While the weather is constantly changing, we try to stop and freeze some moments and try to describe them. Perhaps a new epistemology is needed for all components of ecology—a new philosophy that belongs to the realm of things intangible and ungraspable but still exists, moving, in motion.
For example, clouds are made up of water droplets. They’re transparent and disappear when you get up close. Our experience is quite different when we are inside them. Looking at them from a distance, we describe their shapes and call them amorphous. The weather itself, climate, and ecology coincide with things that we cannot easily comprehend in forms that are not clear. The representation of reality has always intrigued me. It has always made me think that we try to freeze, fragment, and name things that have continuity and flow. For example, is the river separate from the plants and stones in its bed? Is it just water? Is rain just the water between the cloud and the ground? What does it turn into when it falls to the ground? When does orange become red?
The relationship between data and reality always brings to mind the example of Werner Herzog’s phone book. He roughly says that conveying data and reality as they are does not work in art. A city’s phone book reflects reality; it represents the city, but what does it do to convey the truth like this? What could weather analysis say about the larger reality? I think what worries us is that we won’t be able to know or measure the upcoming weather. Of course, minimizing the variables can be profitable for our extractivist species, whose ultimate goal is economic profitability. Therefore, the emphasis on precision and results orientation cannot be avoided. Weather forecasts exist to control the future.
MÜ: How do you interpret the atmospheric disturbances of the city you live in, Istanbul?
ED: The sky is not visible because of the city lights at night. This is what upsets me the most. However, a night with plenty of stars signifies that the weather will be clear tomorrow if nothing goes wrong. I miss being able to observe this.
Weather is something that is actually felt. I think ts impact on us is more important than the measurable part. When we started working on this interview, Istanbul was extremely humid and hot. However, there are places where the weather is always like that. The vegetation allows it. Large-leaved plants with aerial roots live in these geographies. The air and the life around that air system evolve and transform together. Istanbul’s vegetation will be unsuitable for such humid weather as the city’s heat and water retention changes. On the other hand, the temperature on the asphalt and the temperature felt on the grass are quite different from each other. The new artificial wind corridors formed by vertical architecture shift away from the air corridors of thousands of years. What we know about the old and what is happening now do not align.
Istanbul experienced a burning summer. We were overwhelmed by the heat. This is different from my childhood summers spent in the South. It would have been hot back then, but we loved it. We used to watch the fluctuations of the hot air rising from the asphalt, but despite everything, that heat never made anyone feel morbid, young or old. The heat in Istanbul this summer was extreme; it was like a disaster. On the other hand, like last year, I expect that winter will be late this year. Now, summer and winter clothes are hung together in my wardrobe. I don’t know if we should expect a summer day at the beginning of December.
MÜ: We recently read that the death toll in Pakistan, as a result of severe flooding due to global heating, is over a thousand and that approximately one third of the country has been under water since June. Our definitions of catastrophe and natural catastrophe are constantly changing due to global warming. Scales and the temporality of these scales test the limits of our perception. How do you establish the relationship between artistic production and the impact of the global warming catastrophe on humans and non-humans? What does it mean to you to produce art under catastrophic circumstances?
ED: Weather that people manipulate in one geography leads to drought and heat waves in another. As in every system, parts that seem disjointed affect each other. We only know what we can name. We know very little. In Jean Baudrillard’s book The Consumer Society (1970), there is a section where he talks about shopping mall air conditioning. He called it the desire for ‘“eternal spring.” It is an ethical problem to cause the death of other people while trying to live comfortably. This debate is not even new.
Our issues are global problems arising from the local. These things happen because we don’t have transnational governance tools. I’m not talking about holding meetings. I’m referring to being a subject of political decisions. For example, I should have the right to vote, have a say, and oppose the massacre in the Amazon Rainforests because it will affect the climate where I live.
The artist’s work is to hope and insist amid dystopia—like the myth of Sisyphus. Resisting despite everything is to carry up the same load every morning and to keep going. I also think of Kassandra, who foretold the devastating war in Troy, who struggled to warn people, and no one believed her. Despite everything, the power of resistance is inherent in art. Acceptance of the unknown is also intrinsic to it.
MÜ: We had previously discussed how your childhood in Izmir and the Aegean region affected the ideations of nature in your work. Is it critical that your artistic production refers to where you live? What does the idea of locality correspond to in your works?
ED: My production is inspired not only by my childhood away from the city, in the countryside, in a place where the creek meets the sea, but also by living in a giant city deprived of nature. On the other hand, I also like to produce works in more than one context. I made works in Colombo, Vladikavkaz, Stockholm, and Marseille. Concepts, questions of common urgency, and poetics connect these works. Sometimes phrasing an overly local question can lead to global issues. Depth then becomes the bar that the works set.
I would like to discuss The Isle of Mollusks and A Conversation at the Isle of Mollusks here. In these recent videos, I am calling out to the mollusks whose oxygen we have reduced and whom we have massacred. I produced these works in the place where I spent my childhood. On the one hand, it is vital for me to take a feminist position, to respect and draw attention to the rights of the oppressed, defeated, and exposed to brutality. On the other hand, the urgency of talking about the seas and oceans most affected by global warming is evident. We know that two-thirds of fish species are now extinct. Some might say that a large number of these creatures is related to their relative insignificance. A call beyond the relationship that a person can establish with someone similar to themselves is what I’m trying to make in this work. A Conversation at the Isle of Mollusks ends with me offering coffee to the mollusk. However, I lack the faculties to establish a relationship. “Because a person knows what is best for everyone, they think what they like is appreciated just as much by someone else.” And then I say: “Beautiful mollusk! I made you coffee! Because coffee is a wonderful thing.” In the next frame, we watch the coffee in my hand meet with salt water in slow motion. Besides the absurdity of this effort, there is also an ultimate failure.
MÜ: In the works you exhibited at the 16th Istanbul Biennial, you had interpreted the ideas of loss and transformation through two different places that are significant in your personal history, and showed a sensitivity that transcends place and time. What do you think are the potentials and limitations of art in keeping track of changes in nature and the environment?
ED: My works Lost Waters (2019) and History of a Particular Nameless Creek (2019) are about tracing culture, loss, and disappearances. Lost Waters is a topographic relief of the region of Istanbul where I live. In this work, I mark the creeks that have now been transformed into street names.
History of a Particular Nameless Creek is about a creek two meters from where I grew up and the place where this creek merged with the sea. I started with the question of what I remember about this creek. I continued my research with the history of the ancient city that used to exist here. The existence of this creek at the time facilitated the finding of this ancient city. However, the stream was taken underground by environmental reorganizations and then disappeared. Archaeologists say that water was necessary to make sculptures. But there is no other narrative that unites them. In this installation, I invite viewers to make these connections, to look at life around a creek that didn’t even have a name.
We could consider art as a tool of record keeping. I’m not talking about things collected and organized for an archive but about constructing a web of relationships. For these works, I combine the elements from my memory with writing, drawing, traces, and signs left here and there by others. When curator Nicolas Bourriaud extended the invitation to the artists, he had positioned the biennial as “another kind of anthropology.” This is a method I used to call “subjective,” but now I call it looking at the past through an artist’s perspective. I think of lost waters or disappeared street names as an artist who grew up by a creek, and I want to convey the ideas, stories, and narratives around them. In my work, I seek to research methods of remembering the past.
MÜ: This reminds me of a work you made ten years ago, Under the Panorama (2012). For me, this work embodies photography’s potential to represent a moment. You show a photograph of Istanbul that we take for granted, which could be considered romantic, and through an assemblage, you reveal that this city’s foundations and the invisible side are made of garbage. What does the relationship of this work with Istanbul and its image mean to you? What would you do differently if you worked on the same idea today?
ED: I started this work by thinking about the pollution in the seas and how our waste ends up in the sea. Even the small grains of sand in the sea are formed from the crumbling down of human-made things. I wanted to think about the need to look behind something that we take for granted, such as the image of Istanbul. I’m constantly bickering with things we call beautiful but that we ignore. We can also say that finding this is also wrangling with the very nature of considering something beautiful. The invisible side of pollution has always caught my attention. I wanted to convey these ideas by combining pollution with an image of an admired city.
If I were to take up this work again today, I would consider changing the title. I would say “Inside the Panorama” or “In the Middle of the Panorama” rather than “Under the Panorama.” On the other hand, this work highlights an obvious problem. These days, I’m trying to think more about works that propose solutions than this type of visibility.
MÜ: I want to talk about The Tree I Want to Buy (2014). I think this work contains an essential element of self-reflectivity: Your relationship with nature that you have formulated through ownership is processed alongside your clumsiness, failures, and naivete. When we think about the work in the context of causality between capitalism and global warming, the dialogue about owning a tree can be interpreted as a domesticated version of harshly possessive instincts. What do you think about the relationship between ownership and global warming?
ED: The Tree I Want to Buy touches on two issues. The first is the commercialization of natural resources, that is, the transformation of nature into a tradable commodity. This element is revealed through my inner voice as a voiceover in the video. I talk about equating success with financial success with money. Do we really need to own the things we love? The second issue is the relationships around money and my inability to buy. Ownership distorts our view of the commons. We can’t think straight. I find it valuable to think about elements that cannot be accumulated and should not be owned by anyone, such as air, water, plants, and soil.
I try to consider issues like this from many different perspectives in my artistic production. I’m beginning to think this is an “environmental philosophy.” We are witnessing the extinction of nature and numerous species but also the deterioration of the way people relate to one another. We have to accept that neoliberal capitalism harms us and the environment we live in.
SAHA Art Writing Series
Supported by the SAHA Art Initiatives Sustainability Fund 2021-22, m-est.org will publish a series of texts focusing on the weather reporting of the respective locations where the invited artists and writers are based, in the scope of the World Weather Network. The series intends to address the artistic strategies to measure, report, fabulate, and tell stories about the weather, air flows, circulation, and other high to low pressure aspects of our practices and cities. The texts will be accompanied by talks and lectures between spring 2022 and spring 2023.
Part of the weather station: Istanbul, Turkey - find out more here.
Raporu Oku
Turuncu Ne Zaman Kırmızı Olur: Elmas Deniz'le Söyleşi
m-est.org’un hava durumunu sanatçı metinleri üzerinden yorumladığı yazı dizisine sanatçı Elmas Deniz’le yaptığımız söyleşi ile devam ediyoruz. Sohbetimiz yaşadığımız, tecrübelediğimiz basınç alanlarını tarif etme çabası ile şekillendi. Sanatçının içinde bulunduğu dünyayı sezme sorumluluğu ile temsil etme, kayıt tutma arzularının müzakeresi olarak da okunabilecek bu metin, beni Elmas’la ortak ürettiğimiz başka bir metne götürüyor: 2016 yılında gerçekleştirdiğimiz Öz Endişe performanslarında, endişenin kaynağının salt “içeriden” olup olamayacağını birbirimize sormuşuz. İkimiz de birlikte tarif etmeye çalışmanın, raporlamanın özünde olan paylaşma, iletme, el vermeyi yöntem olarak benimseme ihtimali üzerine düşünmeye devam ediyoruz.
SAHA’nın davetiyle World Weather Network kapsamında yürüttüğümüz bu yazı dizisi hava durumunun yanı sıra üretimlerimiz ve yaşadığımız şehirlerdeki diğer yüksek ve alçak basınç alanlarını ele alan sanatsal üretimlere odaklanıyor. Yayımlanan metinler, değişim, kriz ve gelecek tahayyüllerine dair sanatsal stratejileri tartışmaya açmayı hedefliyor.—Merve Ünsal
---
Elmas Deniz, Böcek Adasında Bir Görüşme , 2020. Video, 15’.
Merve Ünsal: Bu söyleşi için sözleşirken Rivka Galchen’in Atmosferik Rahatsızlıklar’ı (2008) ile başlamak istediğini söyledin. Kitabın merkezinde meteorolojik durumların insanların ruh hallerini tarif edebileceği fikri yer alıyor. Bir diğer fikir de meteoroloji uzmanlarının yöntemlerinin ve yorumlarının “gerçekle” örtüşmeyebileceği, gerçek ile veri arasında farklar olduğu. Bu kitap hakkında konuşarak başlayalım. Hava durumunun esnek bir gerçeklik gibi gösterilmesi senin için ne ifade ediyor?
Elmas Deniz: Galchen'in kitabının ilk sayfasında yer alan alıntı benim için değerli: “Şu an havanın ne durumda olduğunu tam bir kesinlikle bilmediğimiz için havanın yarın (ya da bir saat sonra) nasıl olacağını da söyleyemeyiz.” Hava durumu sürekli değişmeye devam ederken biz bazı anları durdurup, dondurup bunları tariflemeye çalışıyoruz. Belki de ekolojinin tüm bileşenleri için yeni bir epistemoloji lazım. Elle tutulamaz, ele geçirilemez ama yine de var olan, hareket eden, devinimde olan şeylerin alanına ait yeni bir felsefe.
Mesela bulutlar su damlacıklarından oluşuyor. Şeffaflar ve yaklaşınca yok gibiler. Bulutların içine girince deneyimimiz bambaşka. Uzaktan baktığımızda ise şeklini tarifliyor, amorf diyoruz. Hava durumunun kendisi de, iklim de, ekoloji de kolay kavrayamadığımız, şekli belirgin olmayan şeylere denk geliyor. Gerçekliğin temsili hep ilgimi çekmiştir. Sürekliliği olan, akış içindeki şeyleri dondurup, parçalayıp adlandırmaya çabalamamız beni hep düşündürmüştür. Mesela nehir, yatağında yer alan bitkilerden ve taşlardan ayrı mıdır? Sırf su mudur? Yağmur sadece bulut ile yer arasındaki suya mı denir? Toprağa düştüğünde neye dönüşür? Turuncu ne zaman kırmızı olur?
Veri ile gerçek arasındaki ilişki aklıma Werner Herzog’un telefon rehberi örneğini getiriyor. Veriyi ve gerçeği olduğu haliyle aktarmak sanatta iş görmez diyor kabaca. Bir şehrin telefon rehberi gerçeği yansıtır, şehri temsil eder, ancak gerçeği böyle aktarmak bize ne fayda sağlıyor? Hava durumu analizi daha büyük gerçekliğe dair ne söyleyebilir? Bizleri kaygılandıran şey bir sonraki hava durumunu bilemeyecek ya da ölçemeyecek olmamız bence. Her şeyden nemalanmaya çalışan ve nihai amacı ekonomik karlılık olan bir tür için değişkenleri aza indirmek karlı olabilir tabii. Bu yüzden kesinlik ve sonuç odaklılığa yapılan vurgu önlenemiyor. Geleceği kontrol edebilmek için hava tahminleri var.
Elmas Deniz, İsimsiz Bir Derenin Tarihi, 2019. Foto: Kayhan Kaygusuz. Botanik suluboya çizimler.
MÜ: İçinde yaşadığın şehrin, İstanbul’un atmosferik rahatsızlıklarını nasıl yorumluyorsun?
ED: Gece şehir ışıklarından gökyüzü görünmüyor. Beni en çok üzen şey bu. Oysa ki bol yıldızlı bir gece, bir terslik olmazsa yarın havanın açık olacağının işaretidir. Bunu gözlemleyebilmeyi özlüyorum.
Hava durumu aslında hissedilen bir şey. Ölçülebilir kısmından ziyade, üzerimizdeki etkisi benim için daha önemli. Bu söyleşi üzerinde çalışmaya başladığımızda İstanbul aşırı nemli ve sıcaktı. Halbuki hava durumu hep böyle olan yerler var. Bitki örtüsü buna izin veriyor. Hava kökleri olan büyük yapraklı bitkiler yaşıyor bu coğrafyalarda. Havayla, o hava sisteminin etrafındaki canlılık beraber evrimleşiyor, dönüşüyor. İstanbul’un bitki örtüsü böyle nemli havalara uygunsuz olacak ki şehrin ısı ve su tutması değişiyor. Diğer yandan asfalt üzerinde sıcaklık ile çimenlikte hissedilen sıcaklık birbirinden oldukça farklı. Dikey mimari ile oluşan yeni yapay rüzgar koridorları binlerce yıllık aksından çıkıyor. Eski bildiklerimizle yeni başa gelenler örtüşmüyor.
İstanbul yakıcı bir yaz yaşadı. Sıcaktan bunaldık. Güneyde keyifle geçen çocukluk yazlarımdan farklı bir şey bu. O zamanlar da sıcak olurdu ama severdik sıcağı. Asfalttan yükselen sıcak havanın dalgalanmalarını seyrederdik ama her şeye rağmen kendini, genç yaşlı demeden, hiç kimseye marazi hissettirmezdi o sıcak. Bu yaz İstanbul’daki sıcak aşırıydı, afet gibiydi. Diğer yandan beklentim geçen seneki gibi bu sene de kışın geç kalması. Artık elbise dolabımda yazlıklar ve kışlıklar bir arada duruyor. Aralık başında bir yaz günü mü bizi bekliyor, bilemiyorum.
Elmas Deniz, İnsandan Kaçanlar 2019. Işıklı kutu.
MÜ: Küresel ısıtma yüzünden Pakistan’da yaşanan şiddetli sel sonucu ölü sayılarının binin üzerinde olduğunu ve ülkenin yaklaşık üçte birinin sular altında olduğunu okuyoruz haziran ayından beri. Küresel ısıtmayla beraber felaket ve doğal afet tanımlarımız sürekli değişiyor. Ölçekler, bu ölçeklerin zamansallıkları algımızın sınırlarını test ediyor. Sanat üretimi ile küresel ısıtma felaketinin insan ve insan olmayana tesiri arasındaki ilişkiyi nasıl kuruyorsun? Felaket şartlarında sanat üretmek ne demek senin için?
ED: İnsanların bir coğrafyada manipüle ettiği hava durumu, başka bir yerde kuraklaşmaya ve sıcak hava dalgalarına yol açıyor. Ayrıksı gözükse de aynı sisteme ait olan parçalar birbirini etkiliyor. Bizler sadece adlandırabildiklerimizi biliyoruz. Pek de az biliyoruz aslında. Jean Baudrillard'ın Tüketim Toplumu (1970) kitabında alışveriş merkezi iklimlendirmesinden bahsettiği bir bölüm var. “Sonsuz bahar” (perpetual spring) arzusu demiş buna. Rahat yaşamak isterken başka insanların ölümüne yol açmak etik bir sorun. Bu tartışma yeni bile değil.
Meselemiz yerelliklerden yükselen küresel problemler. Uluslaraşırı yönetişimsel araçlarımız olmadığı için böyle şeyler oluyor. Toplantı yapmaktan bahsetmiyorum. Politik kararların gerçek birer öznesi olabilmeyi kastediyorum. Yaşadığım yerin iklimine tesir edeceği için Amazon ormanlarındaki katliama karşı çıkacak bir oy verme hakkımın, söz hakkımın olması gerektiğini düşünüyorum örneğin.
Sanatçının işi, distopyanın ortasında ümit ve ısrar etmekten geçiyor benim için. Bir tür Sisifos miti gibi. Her şeye rağmen direnmek, her sabah aynı yükü yüklenip devam etmek gibi. Truva’da yıkıcı bir savaşın başlayacağını önceden haber veren, insanları uyarmak için çırpınan, kimsenin inanmadığı Kassandra aklıma geliyor bir de. Her şeye rağmen direnmenin gücü sanata içkin. Bilinmezliğin kabulü de sanata içkin.
Elmas Deniz, Yumuşak Bedenli Kötüler, 2019. Video, 05’30”.
MÜ: İzmir ve Ege Bölgesi’nde geçirdiğin çocukluğunun işlerindeki doğa fikrini etkilediğini konuşmuştuk daha önce. Sanat üretiminin yaşadığın yere dair referanslar vermesi senin için önemli mi? Yerellik fikri üretiminde nelere tekabül ediyor?
ED: Üretimim sadece şehirden uzak, kırsalda, kırlarda, derenin denize döküldüğü bir yerde geçirdiğim çocukluğumdan değil aynı zamanda doğadan mahrum, dev bir şehirde yaşamaktan da besleniyor. Diğer yandan birden fazla düzlemde işler üretmeyi seviyorum. Colombo’da, Vladikavkaz’da, Stockholm’de, Marsilya’da da işler ürettim. Kavramlar, ortak aciliyetteki sorular ve şiirsellikler bu işleri birbirine bağlıyor benim için. Aşırı yerel bir soruyu ifade etmek bazen beni küresel sorunlara götürebiliyor. Derinlik bu kez çıta oluveriyor.
Böcek Adası ve Böcek Adasında Bir Karşılaşma isimli işlerimden bahsedebilirim burada. Son dönemde ürettiğim bu videolarda oksijenlerini azalttığımız ve kırıma uğrattığımız deniz kabuklularına sesleniyorum. Bu işleri çocukluğumun geçtiği yerde ürettim. Bir yandan feminist bir tavır, başka bir deyişle ezilen, hakkı yenen, hoyratlığa maruz kalanların hakkını gözetmek, bunlara dikkat çekmek önemli benim için. Diğer yandan küresel ısıtmadan en çok etkilenen denizlerden ve okyanuslardan bahsetmenin aciliyeti ortada. Balık türlerinin üçte ikisinin yok olduğunu biliyoruz. Bazıları bu canlıların sayıca çok olmasının görece önemsizlikleriyle ilişkili olduğunu söyleyebilir. İnsanın kendisine benzeyenle kurabileceği ilişkinin ötesinde bir sesleniş benim yaptığım. Böcek Adasında Bir Karşılaşma deniz kabuklularına kahve ikram etmemle sonlanıyor. Halbuki ilişki kurmamı sağlayacak melekelerden yoksun olduğum apaçık ortada. “Çünkü insan herkes için her şeyin en güzelini bilir, kendi sevdiği şeyleri başkası da sever diye düşünür.” Sonra da şöyle diyorum: “Güzel deniz kabuklusu! Sana kahve yaptım! Çünkü kahve muhteşem bir şeydir.” Sonraki karede elimdeki kahvenin tuzlu suyla kavuşmasını yavaş çekimde izliyoruz. Bu çabanın absürtlüğünün yanında nihai bir başarısızlığı da var.
Elmas Deniz, Kayıp Sular, 2019. 3D ahşap rölyef. Foto: Sahir Uğur Eren.
MÜ: 16. İstanbul Bienali’nde sergilediğin işlerinde, kayıp ve dönüşüm fikirlerini kişisel tarihindeki iki farklı yer üzerinden yorumlamış, hem yerlerin ötesine geçen hem de zamanı kat eden bir hassasiyet göstermiştin. Sanatın ekolojideki değişimlerinin kaydını tutmaktaki potansiyeli ve kısıtlamaları nedir sence?
ED: Kayıp Sular (2019) ve İsimsiz Bir Derenin Tarihi (2019) isimli bu işler kültürün, kayıpların ve yok oluşların izini sürmekle ilgili. Kayıp Sular İstanbul’da yaşadığım bölgeden bir kesiti içeren üç boyutlu bir rölyeften oluşuyor. Bu işte, günümüzde cadde isimlerine dönüşmüş olan dereleri boyayla işaretleyerek imliyorum.
İsimsiz Bir Derenin Tarihi ise çocukluğumu geçirdiğim evin iki metre yanında akan dere ve bu derenin denize kavuştuğu yerle ilgili. Bu dereyi ben nasıl hatırlıyorum sorusuyla başladım. Araştırmama bu bölgede kurulan antik kentin tarihiyle devam ettim. Zamanında bu derenin varlığı bahsettiğim antik kentin bulunmasına yardımcı oluyor. Fakat dere çevre düzenlemeler ile yer altına alınmış, sonra da yok olmuş. Arkeologlar, heykel yapabilmek için su gerekliydi, diyorlar. Fakat bunları birleştiren başka bir anlatı yok. Bu yerleştirmede izleyicileri, bu bağlantıları kurmaya, ismi bile olmayan bir derenin etrafındaki yaşama bakmaya davet ediyorum.
Sanatı bir kayıt tutma aracı olarak düşünebiliriz. Arşiv için toplanmış, düzenlenmiş şeylerden değil de bir tür ilişkiler yumağı kurmaktan bahsediyorum. Bu işler için kendi hafızamdaki unsurları başkalarının oraya buraya bıraktığı yazılar, çizimler, izler, işaretlerle bir araya getiriyorum. Küratör Nicolas Bourriaud sanatçıları davet ederken bienali “başka bir antropoloji” olarak konumlandırmıştı. Eskiden “öznel” dediğim, şimdilerde ise geçmişe bir sanatçı perspektifinden bakmak diye adlandırdığım bir yöntem bu. Kayıp suları ya da cadde isimlerinden neleri kaybetmiş olduğumuzu, dere kenarında büyümüş bir sanatçı olarak düşünüyorum ve bunlar etrafındaki fikirleri, hikayeleri, anlatıları aktarmak istiyorum. İşlerimde geriye doğru hatırlama metotlarını araştırma peşindeyim.
Elmas Deniz, Panorama’nın Altında, 2012. Karışık teknik obje.
MÜ: On sene önce yaptığın başka bir işini, Panoramanın Altında’yı (2012) aklıma getiriyor söylediklerin. Bu işin fotoğrafın bir anı gösterme ihtimalinin cisimleştirilmiş hali benim için. Kanıksadığımız, romantik denebilecek bir İstanbul fotoğrafını temellerin, gözükmeyen tarafının çöpten oluştuğunu bir asamblaj ile gösteriyorsun. Bu işin İstanbul ve İstanbul’un imgesiyle olan ilişkisi senin için ne ifade ediyor? Bu fikri bugün ele alsaydın neleri değiştirirdin?
ED: Denizlerdeki kirliliğin ve atıklarımızın denizlere karışıyor olmasıyla başladım bu işe. Denizdeki küçük kum taneleri bile insan yapımı şeylerin ufalanmasından oluşuyor malum. İstanbul imgesi örneğinde olduğu gibi, kanıksanmış şeylerin arkasına bakma ihtiyacından bahsetmek istiyorum burada. Sürekli güzel dediğimiz ama aslında dikkat etmediğimiz şeylerle didişiyorum. Güzel bulmanın kendisi ile bir didişme de diyebiliriz. Kirliliğin görünmez tarafı hep dikkatimi çekmiştir. Kirliliği hayran olunan bir şehir imgesiyle birleştirerek bu fikirleri aktarmak istedim.
Bugün bu işi yeniden ele alsam, ismini değiştirmeyi düşünürdüm. “Panoramanın Altında” değil de “Panoramanın İçinde” veya “Panoramanın Ortasında” derdim. Diğer yandan, oldukça görünür olan bir probleme işaret ediyor bu iş. Bunun ötesine geçen, öneriler getirebilecek işleri düşünmeye gayret ediyorum bugünlerde.
MÜ: Satın Almak İstediğim Ağaç’tan (2014) da bahsedelim istiyorum. Bu iş benim için önemli bir öz eleştiriyi barındırıyor: Doğa ile mülkiyet üzerinden kurduğun ilişki sakarlıkların, başarısızlıkların, saflıklarınla birlikte işleniyor. Kapitalizm ile küresel ısıtma arasındaki sebep-sonuç ilişkisi bağlamında düşündüğümüzde ise, ağaca sahip olmakla ilgili diyalog, aslında haşin sahip olma içgüdülerinin ehlileştirilmiş bir hali olarak da okunabilir. Mülkiyet ile küresel ısıtma arasındaki ilişkiyi nasıl görüyorsun?
ED: Satın Almak İstediğim Ağaç iki konuya değiniyor. İlki, doğal kaynakların ticarileşmesi yani doğanın alınır satılır bir metaya dönüşmesi hakkında. Bu unsur, videodaki iç sesimle ortaya çıkıyor. Hayattaki başarıların finansal başarıyla, parayla eşleştirilmesinden bahsediyorum. Sevdiğimiz şeylere sahip olmamız gerekiyor mu hakikaten? İkinci konu ise parayla ilişki biçimleri ve benim satın almayı başaramamamla ilgili. Mülkiyet, müştereklerimize bakışımızı çarpıtıyor; doğru düşünemiyoruz. Hava, su, bitkiler, toprak gibi biriktirilemeyecek ve birilerinin mülkiyetinde bulunmaması gereken unsurları düşünmek benim için değerli.
Sanat üretimimde bunun gibi konulara birçok farklı cepheden bakmaya gayret ediyorum. Bunun bir tür çevre felsefesi olduğunu düşünmeye başladım. Sadece doğanın ve türlerin yok oluşuna değil aynı zamanda insanların birbiriyle ilişkilenme şekillerinin bozulmasına tanık oluyoruz. Neoliberal kapitalizmin hem kendimize hem de yaşadığımız ortama zarar verdiğini kabul etmemiz gerekiyor.
SAHA Sanat Yazıları Serisi
SAHA Sanat Girişimleri Sürdürülebilirlik Fonu 2021-22 tarafından desteklenen m-est.org, Dünya Hava Durumu Ağı kapsamında davet edilen sanatçı ve yazarların bulunduğu yerlerin hava durumu raporlamasına odaklanan bir dizi metin yayınlayacaktır. Seri, uygulamalarımızın ve şehirlerimizin hava durumu, hava akışları, sirkülasyonu ve diğer yüksek ve alçak basınç yönlerini ölçmek, raporlamak, uydurmak ve bunlarla ilgili hikayeler anlatmak için sanatsal stratejileri ele almayı amaçlıyor. Metinlere, 2022 baharı ile 2023 baharı arasında konuşmalar ve konferanslar eşlik edecek.
Hava istasyonunun bir kısmı: İstanbul, Türkiye - daha fazlasını burada bulabilirsiniz.
Related
SAHA
Turkey
Wing Chan
Istanbul
Yasemin Nur
Istanbul, Turkey
Merve Ünsal
Istanbul, Turkey
SAHA Studio
Istanbul
SAHA Studio
Istanbul
SAHA Studio
Istanbul
SAHA Studio
Istanbul
SAHA Studio
Istanbul
İz Öztat
Istanbul